哈萨克语
中亞突厥語言
（重定向自哈薩克語）
哈萨克语（қазақ тілі，qazaq tılı，قازاق ٴتىلى，读作 [qɑˈzɑq tɪˈlɪ]），简称哈语，属突厥语系，是哈萨克族所使用的语言。与其他属突厥语系的语言相当接近，相互理解性高，如维吾尔族、柯尔克孜族、塔塔尔族以及乌孜别克族使用的語言，尤其與吉爾吉斯語和卡拉卡爾帕克語非常相近。据说哈萨克语言是受乌孙语、突厥语以及蒙古语影响的综合产物。[來源請求]
| 哈薩克語 | |
|---|---|
| qazaq tılı қазақ тілі قازاق ٴتىلى | |
| 发音 | [qɑˈzɑq tɪˈlɪ] |
| 母语国家和地区 | 哈萨克斯坦、中华人民共和国、蒙古国、俄罗斯、乌兹别克斯坦、吉尔吉斯斯坦 |
| 区域 | 突厥斯坦、北疆、安那托利亞、大呼罗珊、费尔干纳盆地 |
母语使用人数 | 1700萬[1] （2024） |
| 語系 | |
| 文字 | 哈薩克字母（拉丁字母、西里尔字母、阿拉伯字母、哈薩克語盲文） |
| 官方地位 | |
| 作为官方语言 |  哈萨克斯坦 俄羅斯
|
| 管理机构 | Kazakh language agency |
| 語言代碼 | |
| ISO 639-1 | kk |
| ISO 639-2 | kaz |
| ISO 639-3 | kaz |
| Glottolog | kaza1248[3] |
| 语言瞭望站 | 44-AAB-cc |
 哈薩克語使用地區： 哈薩克語為主要使用語言的地區 哈薩克語為重要少數語言的地區 | |
哈萨克民族是由古代乌孙、突厥、契丹、蒙古等部族在长期相处中发展而成的，因此哈萨克语广泛分布在包括哈萨克斯坦共和国、中华人民共和国新疆维吾尔自治区以及前苏联地区在内的中亚地区。
哈萨克语元音和谐比较严整，辅音同化现象较多。名词、代词和数词有七个格，比同语族的许多语言多一个造格。语法附加成分的变体较多。动词谓语第一人称单数附加成分除使用第一人称代词形式外，还使用短尾形式-m[-m]。有关畜牧业的词语很丰富。
字母
编辑哈薩克語屬於欽察語支，有把y、i音讀成j音的習慣。於古代使用現已滅絕的突厥字母，中世紀時與阿拉伯帝國接觸並引入伊斯蘭教後開始使用阿拉伯字母，帝俄征服後開始推廣西里尔字母，1940年正式於蘇治哈薩克法定採用，即使於蘇聯解體哈薩克獨立後亦繼續沿用；直至2017年4月12日，時任哈薩克總統努爾蘇丹·納扎爾巴耶夫下令將在全國境內以拉丁字母全面取代西里尔字母[4][5]，並於同年10月27日正式签署法令。根據該法令，拉丁字母將於2025年全面取代西里尔字母[6]。
中华人民共和国境内的哈薩克族则於伊斯蘭化後一直使用阿拉伯字母。中華人民共和國政府于1964年起推廣共有24个辅音字母、9个元音字母的拉丁字母新哈萨克文，但成效甚微普及度極低，境內哈薩克族現仍通用阿拉伯字母。
.JPG)
| 西里爾字母 | 阿拉伯字母 | 拉丁字母(2021) | 中譯 |
|---|---|---|---|
| Барлық адамдар тумасынан азат және қадыр-қасиеті мен құқтары тең болып дүниеге келеді. Адамдарға ақыл-парасат, ар-ождан берілген, сондықтан олар бір-бірімен туыстық, бауырмалдық қарым-қатынас жасаулары тиіс. | بارلىق ادامدار تۋمىسىنان ازات جانە قادىر-قاسيەتى مەن كۇقىقتارى تەڭ بولىپ دۇنيەگە كەلەدى. ادامدارعا اقىل-پاراسات، ار-وجدان بەرىلگەن، سوندىقتان ولار ٴبىر-بىرىمەن تۋىستىق، باۋىرمالدىق قارىم-قاتىناس جاساۋلارى ٴتيىس. | Barlyq adamdar tumasynan azat jäne qadyr-qasietı men qūqtary teñ bolyp düniege keledı. Adamdarğa aqyl-parasat, ar-ojdan berılgen, sondyqtan olar bır-bırımen tuystyq, bauyrmaldyq qarym-qatynas jasaulary tiıs. | 人人生而自由，在尊严和权利上一律平等。他们赋有理性和良心，并应以兄弟关系的精神相对待。 |
语法
编辑格
编辑哈薩克語有七個格，格的詞尾只體現在名詞短語（例如名詞，形容詞，或者名詞化的動詞短語）的最后一個成分。在下面的表中列出幾種情況：以前元音結束，以後元音結束，以前元音/后元音+濁輔音結束，以及以前元音/后元音+清輔音結束的詞。工具格的后綴並不遵循元音和諧：無論其他的元音是前或后，后綴的輔音都是前元音。
在哈萨克阿拉伯字母表中，“海木宰”（ٴ） 不发音，是元音和谐的标志，一般出现在一个单词的开头，表示这个单词中的元音为前元音。单词中有/k/ (к), /q/ (қ), /g/ (г), /ğ/ (ғ) , /e/ (е, э) 时要省略海木宰。[8]
| 格 | 詞素 | 可能的形式 | ٴومىرى 生活 | اۋا空氣 | ٴتۇيىس 法结 | ٴسابىز 胡蘿蔔 | باس頭 | تۇز鹽 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 主格 | — | — | ٴومىرى | اۋا | ٴتۇيىس | ٴسابىز | باس | تۇز |
| 属格 | -nyñ | -نىڭ، -ٴنىڭ، -دىڭ، -ٴدىڭ، -تىڭ، -ٴتىڭ | ٴومىرىنىڭ | اۋانىڭ | ٴتۇيىستىڭ | ٴسابىزدىڭ | باستىڭ | تۇزدىڭ |
| 宾格 | -ga | -گە، -عا، -كە، -قا، -نە، -نا | ومىرىگە | اۋاعا | تۇيىسكە | سابىزگە | باسقا | تۇزعا |
| 與格 | -ny | -ٴنى، -نى، - ٴدى، -دى، - ٴتى، -تى، -ن | ٴومىرىنى | اۋانى | ٴتۇيىستى | ٴسابىزدى | باستى | تۇزدى |
| 方位格 | -da | -دە، -دا، -تە، -تا | ومىرىدە | اۋانى | تۇيىستە | سابىزدە | باستا | تۇزدا |
| 離格 | -dan | -دەن، -دان، -تەن، -تان، -نەن، -نان | ومىرىدەن | اۋادان | تۇيىستەن | سابىزدەن | باستان | تۇزدان |
| 工具格 | -men | -مەن، -بەن، -پەن | ومىرىمەن | اۋامەن | تۇيىسپەن | سابىزبەن | باسپەن | تۇزبەن |
| 格 | 詞素 | 可能的形式 | keme 船 | aua 空氣 | şelek 桶 | säbız 胡蘿蔔 | bas 頭 | tūz 鹽 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 主格 | — | — | keme | aua | şelek | säbız | bas | tūz |
| 属格 | -nyñ | -nıñ, -nyñ, -dıñ, -dyñ, -tıñ, -tyñ | kemenıñ | auanyñ | şelektıñ | säbızdıñ | bastyñ | tūzdyñ |
| 宾格 | -ga | -ge, -ğa, -ke, -qa, -ne, -na | kemege | auağa | şelekke | säbızge | basqa | tūzğa |
| 與格 | -ny | -nı, -ny, -dı, -dy, -tı, -ty, -n | kemenı | auany | şelektı | säbızdı | basty | tūzdy |
| 方位格 | -da | -de, -da, -te, -ta | kemede | auada | şelekte | säbızde | basta | tūzda |
| 離格 | -dan | -den, -dan, -ten, -tan, -nen, -nan | kemeden | auadan | şelekten | säbızden | bastan | tūzdan |
| 工具格 | -men | -men(en), -ben(en), -pen(en) | kememen | auamen | şelekpen | säbızben | baspen | tūzben |
| 格 | 詞素 | 可能的形式 | кеме 船 | ауа 空氣 | шелек 桶 | сәбіз 胡蘿蔔 | бас 頭 | тұз 鹽 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 主格 | — | — | кеме | ауа | шелек | сәбіз | бас | тұз |
| 属格 | -nyñ | -нің, -ның, -дің, -дың, -тің, -тың | кеменің | ауаның | шелектің | сәбіздің | бастың | тұздың |
| 宾格 | -ga | -ге, -ға, -ке, -қа, -не, -на | кемеге | ауаға | шелекке | сәбізге | басқа | тұзға |
| 與格 | -ni | -ні, -ны, -ді, -ды, -ті, -ты, -н | кемені | ауаны | шелекті | сәбізді | басты | тұзды |
| 方位格 | -da | -де, -да, -те, -та | кемеде | ауада | шелекте | сәбізде | баста | тұзда |
| 離格 | -dan | -ден, -дан, -тен, -тан, -нен, -нан | кемеден | ауадан | шелектен | сәбізден | бастан | тұздан |
| 工具格 | -men | -мен(ен) -бен(ен) -пен(ен) | кемемен | ауамен | шелекпен | сәбізбен | баспен | тұзбен |
代詞
编辑哈薩克語有八個人稱代詞：
| 單數 | 複數 | ||
|---|---|---|---|
| 哈萨克文 | 中文 | 哈萨克文 | 中文 |
| Men Мен مەن |
我 | Bız Біз ٴبىز |
我們 |
| Sen Сен سەن |
你 (非正式) | Sender Сендер سەندەر |
你們 (非正式) |
| Sız Сіз ٴسىز |
你 (正式) | Sızder Сіздер سىزدەر |
你們 (正式) |
| Ol Ол ول |
他/她/它 | Olar Олар ولار |
他們 |
代詞的變位呈現如下。
單數代詞（除了使用複數的用法的сіз）都不規則，而複數代詞規則。不規則形式用黑體標出。
| 主格 | мен مەن |
сен سەن |
сіз ٴسىز |
ол ول |
біз ٴبىز |
сендер سەندەر |
сіздер سىزدەر |
олар ولار |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 賓格 | мені مەنى |
сені سەنى |
сізді ٴسىزدى |
оны ونى |
бізді ٴبىزدى |
сендерді سەندەردى |
сіздерді سىزدەردى |
оларды ولاردى |
| 屬格 | менің مەنىڭ |
сенің سەنىڭ |
сіздің ٴسىزدىڭ |
оның ونىڭ |
біздің ٴبىزدىڭ |
сендердің سەندەردىڭ |
сіздердің سىزدەردىڭ |
олардың ولاردىڭ |
| 與格 | маған ماعان |
саған ساعان |
сізге سىزگە |
оған وعان |
бізге بىزگە |
сендерге سەندەرگە |
сіздерге سىزدەرگە |
оларға ولارعا |
| 方位格 | менде مەندە |
сенде سەندە |
сізде سىزدە |
онда وندا |
бізде بىزدە |
сендерде سەندەردە |
сіздерде سىزدەردە |
оларда ولاردا |
| 離格 | менен مەنەن |
сенен سەنەن |
сізден سىزدەن |
онан ونان |
бізден بىزدەن |
сендерден سەندەردەن |
сіздерден سىزدەردەن |
олардан ولاردان |
| 工具格 | менімен مەنىمەن |
сенімен سەنىمەن |
сізбен سىزبەن |
онымен ونىمەن |
бізбен بىزبەن |
сендермен سەندەرمەن |
сіздермен سىزدەرمەن |
олармен ولارمەن |
除了代詞之外， 還有幾類與人稱有關的詞素。
| 代詞 | 係詞 | 屬格詞尾 | 過去時/條件式 | |
|---|---|---|---|---|
| 一 單 | мен مەن |
-мын / -мін -مىن / ٴ-مىن |
-(ы)м / -(і)м -م / -ىم / ٴ-ىم |
-(ы)м -م / -ىم |
| 二 單 | сен سەن |
-сың / -сің -سىڭ / ٴ-سىڭ |
-(ы)ң / -(і)ң -ڭ / -ىڭ / ٴ-ىڭ |
-(ы)ң -ڭ / -ىڭ |
| 二 正式 單 | сіз ٴسىز |
-сыз / -сіз -سىز/ ٴ-سىز |
-(ы)ңыз/-(й)ңйз -ڭىز / -ىڭىز ، -ٴڭىز / -ٴىڭىز |
-(ы)ңыз/-(й)ңйз -ڭىز / -ىڭىز ، -ٴڭىز / -ٴىڭىز |
| 三 單 | ол ول |
- - |
-(с)ы / -(с)і -ى / -سى / ٴ-ى / ٴ-سى |
-(с)ы / -(с)і -ى / -سى / ٴ-ى / ٴ-سى |
| 一 複 | біз ٴبىز |
-мыз / -міз -مىز / ٴ-مىز |
-(ы)мыз -مىز / -ىمىز |
-(ы)к/-(й)қ -ق/-يق، -ك/-ىك |
| 二 複 | сендер سەندەر |
-сыңдар / -сіңдер -سىڭدار / -سىڭدەر |
-ларың / -лерің -لارىڭ / -لەرىڭ |
-(ы)ңдар / -(і)ңдер -ڭدار / -ڭدەر / -ىڭدار/ -ىڭدەر |
| 二 正式 複 | сіздер سىزدەر |
-сыздар / -сіздер -سىزدار / -سىزدەر |
-(ы)ңыз/-(й)ңйз -ڭىز / -ىڭىز ، -ٴڭىز / -ٴىڭىز |
-(ы)ңыздар / -(і)ңіздер -ڭىزدار / -ڭىزدەر / -ىڭىزدار/ -ىڭىزدەر |
| 三 複 | олар ولار |
- - |
-лары / -лері -لارى / -لەرى |
-(с)ы / -(с)і -ى / -سى / ٴ-ى / ٴ-سى |
時/體/語氣
编辑哈薩克語可以表示多種不同的時體氣（時、體，和語氣）的組合， 通過使用不同的動詞形態或者一系列的助動詞（許多被認為是小動詞）。 例如， 哈薩克語的（未完成）現在時隨著基本現在時形態變化是否使用以及（普遍的）四個動詞之一是否使用而表示不同的體。
| 哈薩克語 | 體 | 漢譯 |
|---|---|---|
| Jeimın Жеймін جەيمىن |
非進行體 | "我吃。" |
| Jep jatyrmyn Жеп жатырмын جەپ جاتىرمىن |
進行體 | "我正在吃。" |
| Jep otyrmyn Жеп отырмын جەپ وتىرمىن |
進行體/持續體 | "我正在[坐著] 吃。" / "我一直在吃。" |
| Jep tūrmyn Жеп тұрмын جەپ تۇرمىن |
進行體/瞬時體 | "在這一刻我正在吃。" |
| Jep jürmın Жеп жүрмін جەپ ٴجۇرمىن |
習慣體/重複體 | "我吃 [例如， 每天在家吃午飯]。" |
言據性
编辑哈薩克語有一個言據性系統，與動詞變位并不嚴密一致。
- تازالاپ تاستاپتى / tazalap tastapty / тазалап тастапты - he cleaned it and I saw the result
- تازالاپ تاستاعان / tazalap tastağan / тазалап тастаған - he cleaned it, I saw the result and verified it with him
- تازالاپ تاستاعان ەكەن / tazalap tastağan eken / тазалап тастаған екен - he cleaned it and told me, but I probably didn't see the results
- تازالاپ تاستادى / tazalap tastady / тазалап тастады - he cleaned it and I saw him clean it
- تازالاپ تاستاعانعا ۇقسايدى / tazalap tastağanğa ūqsaidy / тазалап тастағанға ұқсайды - he cleaned it, or so I infer from a result I saw which suggests this
- تازالاپ تاستاعان شىعار / tazalap tastağan şyğar / тазалап тастаған шығар - he cleaned it, or so I infer from a result I saw which suggests this
参考文献
编辑- ^ SIL International. Kazakh. Ethnologue.
- ^ Archived copy. [2016-02-19]. （原始内容存档于2015-09-25）.
- ^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin; Bank, Sebastian (编). Kazakh. Glottolog 2.7. Jena: Max Planck Institute for the Science of Human History. 2016.
- ^ Kazakh President Orders Shift Away From Cyrillic Alphabet. RadioFreeEurope/RadioLiberty. [2017-04-12]. （原始内容存档于2017-07-06）.
- ^ From Я to R: How To Change A Country's Alphabet -- And How Not To （页面存档备份，存于互联网档案馆） Radio Free Europe/Radio Liberty (www.rferl.org). May 16, 2017. Retrieved on 2017-05-18.
- ^ 巴库. 纳扎尔巴耶夫总统签署将用拉丁字母代替哈萨克语字母的法令. 阿塞拜疆国家通讯社. 2017-10-27 [2017-10-29]. （原始内容存档于2022-01-17）.
- ^ О переводе алфавита казахского языка с кириллицы на латинскую графику [On the change of the alphabet of the Kazakh language from the Cyrillic to the Latin script]. President of the Republic of Kazakhstan. October 26, 2017 [October 26, 2017]. （原始内容存档于2017-10-27） （俄语）.
- ^ 8.0 8.1 Nayman, S, Kazakh-Chinese Consice Dictionary (哈汉辞典. قازاقشا - حانزۋشا سوزدىك), Ūlttar Baspasy (ۇلتتار باسپاسى), 1985, ISBN 9787105053520 （Chinese及Kazakh）
延伸閱讀
编辑- Kara, Dávid Somfai, Kazak, Lincom Europa, 2002, ISBN 9783895864704
- Mark Kirchner: "Kazakh and Karakalpak". In: The Turkic languages. Ed. by Lars Johanson and É. Á. Csató. London [u.a.] : Routledge, 1998. (Routledge language family descriptions). S.318-332.
外部連結
编辑
维基百科提供如下语言版本： 哈萨克语維基百科